"Menejment nazariyasi" fanidan ochiq ma'ruza darsi o’tkazildi

17 - May 2023

Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Samarqand filiali Iqtisodiyot fakulteti "Oziq-ovqat va qishloq xoʻjalik iqtisodiyoti" kafedrasi dotsenti v.b., PhD Ibragimov Gʻayrat Ablaqulovichning Agrobiznesda inevestitsion faoliyat yoʻnalishi AIF-120-guruhi uchun "Menejment nazariyasi" fanidan “Menejmentda motivlashtirish” mavzusida ochiq maʻruza darsi o’tkazildi. Oʻtkazilgan darsda boshqaruv jarayonida xodimlarni oʻz vazifalarini sidqidildan bajarishlari, oʻz kasblarini sevib bajarishlarida menejerlar tomonidan e’tibor qilinishi kerak boʻlgan holatlar motivlashtirishning nazariy maʼlumotlari, modellari va hayotiy misollar yordamida tushuntirib berildi. 
Ma’ruza darsida e’tibor qaratilgan kalit soʻzlar sifatida quyidagi tushunchalarga tavsif berildi: Motivatsiya, Motivlashtirish, Kutish nazariyasi, Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi, Motivlashtirish oqilona modeli, Insoniy munosabatlarni motivlashtirish modeli, Motivlashtirishning usullari, Motivasiya bosqichlari, Motivatsiya regulyatorlari, Motivatsiyaning iqtisodiy va noiqtisodiy omillari.
Motivatsiya tushunchasi biror ish yoki harakatning yuzaga kelishiga sababchi boʻlgan motivlar, dalillar, isbotlar, bahonalar, vajlar yoki sabablar majmui ma’nosida talqin etiladi. Bu tushuncha bevosita inson omili bilan chambarchas bogʻliqdir. Shu nuqtai nazardan:
Motivlashtirish – bu ruhiy omil boʻlib, shaxs faolligining manbai, sababi, dalili va har xil turli ehtimollaridir. U xodimlarni jonli mehnat faoliyatiga ragʻbatlantiruvchi kuchli vositadir.
Boshqacha qilib aytganda, motivlashtirish – bu kishilar faoliyatini ruhiy yoʻllar bilan maqsadga yoʻnaltirishdir. U muayyan ehtiyojni qondirish bilan bogʻliq. Ehtiyoj esa sabablarda namoyon boʻladi.
Motivlashtirish nazariyasiga asoslanib uning turli modellari ishlab chiqilgan va amaliyotda qoʻllanib kelinmoqda. Ularning asosiylari quyidagilardir:
•  oqilona (rasional) model:
•  insoniy munosabatlarni motivlashtirish modeli;
•  kompleks motivlashtirish modeli.
Bu yerda kishilarni motivlashtirish uchun moliyaviy dastak mukofot va jazo qoʻllaniladi. Bu “shirin kulcha” va “qamchi” taktikasidir. Ba’zi hollarda bunday yondoshish toʻgʻri boʻlar, ammo uning samarasi juda qisqa boʻladi. Boshqa hollarda esa u kishilar oʻrtasidagi munosabatga putur yetkazib uzoq muddatga zarar yetkazishi mumkin.
Ochiq dars davomida motivlashtirish strategiyasini tanlashda uchta yondoshuv mavjudligi koʻrsatib oʻtildi:
1. Ragʻbatlantirish va jazo strategiyasi, ya’ni, kishilar mukofot olish uchun ishlaydilar:
•  kim koʻp va yaxshi ishlasa, unga yaxshi haq toʻlanadi;
•  kim undan koʻp ishlasa shunchalik koʻp haq toʻlanadi;
•  kim sifatsiz ishlasa, u jazolanadi.
2. Ish orqali motivlashtirish: xodimga uni qoniqtiradigan ishni bersangiz bas, ijro etish sifati yuqori boʻladi.
3. Menejerlar bilan doimiy aloqada boʻlish strategiyasi: boʻysunuvchilar bilan birga maqsadni aniqlab olish, unga ijobiy aks aloqaga imkon berish, hattoki u toʻgʻri yoki notoʻgʻri, yoxud yanglishgan hollarda ham. Bu motivlashtirish modeli rahbar bilan xodim oʻrtasidagi munosabatni tahlil qilish va unga ustuvorlik berishga asoslanadi.
Ma’ruzachi tomonidan motivlashtirishning quyidagi usullari qoʻllanilishi ta’kidlandi:
•  pulni ragʻbatlantirish va mukofotlash sifatida ishlatish;
•  jazolash;
•  raqobatni kuchaytirish;
•  ish orqali motivlashtirish;
•  yutuqni tan olish va taqdirlash;
•  xodimlarni oʻqitish va yuksaltirish;
•  salbiy ta’sirni cheklash va me’yorlash;
•  guruh mehnatini mukofotlash va ragʻbatlantirish;
•  xodimlarni boshqarish ishlariga jalb etish va h.k.
Menejmentda motivlashtirihning boisiy tozalanish; kutish nazariyasi; adolatlilik nazariyasi; X (iks) va Y (igrek) nazariyalari talabalarga tanishtirildi.
Dars pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda olib borildi. Unda talabalar ham faol ishtirok etdi. Dars soʻngida xulosalar umumlashtirilib, talabalarga tegishli topshiriqlar berildi.