Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Samarqand filialida o'zbek dramaturgiyasini boshlab bergan noshir, jurnalsit xotirlanib Behbudiy avlodi, bo'lmish Shohrux Behbudiy Shavkatovich bilan ijodiy uchrashuv o'tkazildi.
Uchrashuv davomida Shohrux Behbudiy Mahmudxo'ja Behbudiy asarlari hamon qalblarda ekanligidan faxr va g'urur tuyg'usini tuygan holda jo'shib marifatparvar yo'lboshchi bo'lganliklarini so'zladi.
-Mahmudxoʻja Behbudiy XX asr boʻsagʻasidaga Turkiston ijtimoiy-siyosiy harakatchiligining eng yirik namoyandasi, yangi davr oʻzbek madaniyatining asoschisidir. Turkiston jadidlarining tan olingan rahnamosi, mustaqil jumhuriyat gʻoyasining yalovbardori, yangi maktab gʻoyasining nazariyotchisi va amaliyotchisi, oʻzbek dramaturgiyasini boshlab bergan birinchi dramaturg, teatrchi, noshir, jurnalist. U tariximizning gʻoyat ogʻir va murakkab bir davrida yashadi. XVI asrdan boshlangan inqiroz va turgʻunlik, oʻzaro janjal, mahalliy urugʻchilik nizolari millatni holdan toydirgan, imkondan foydalanib oʻlkani zabt etgan Rusiya zoʻr berib, uni turgʻun va tutqun saqlashga urinardi. Mana shunday bir sharoitda Vatanni butunlay yoʻq boʻlish xavfidan saqlab qolish, avlodlarni erk va ozodlik, mustaqillik ruhida tarbiyalash, maʼrifat va taraqqiyotga boshlash jadidlar nomi bilan tarixga kirgan Behbudiy boshliq fidoyilar zimmasiga tushgan edi,deya ularning o'sha davrdagi qilgan matonatlari o'laroq bugun erk va ozodlik haqida barralla so'zlamoqdamiz. Bu borada ularning hissalari beqiyos, deydi Behbudiyning evarasi Shohrux Behbudiy
Marifatparvar Mahmudxo'ja Behbudiy haqida so'z borar ekan bu borada Nusrat Rahmat amalga oshirgan ishlarini tilga olmaslikning iloji yo'q. Behbudiy izdoshlaridan biri Nusrat Rahmat izlanishlaridan keltirib o'tman deya davom etdi Shohrux Shavkatovich
Turkistonda “Usuli jadid”, “Usuli savtiya” nomlari bilan shuhrat topgan yangi maktabni shular tashkil qilib, ular birinchi boʻlib zamonaviy maktab gʻoyasini ilgari surdilar. Ular oʻz hisoblaridan maktablar ochib, yosh avlodni istiqlolga tayyorladilar, sheʼr va maqolalar, sahna asarlari orqali milliy ongni shakllantirishga, milliy gʻurur va iftixor tuygʻularini singdirishga urindilar. Rusiya qonunlari imkon bergan darajada Turkiston musulmonlarining shaʼnu shavkatini himoya qildilar, inqilob yillarida esa mustaqillik bayrogʻini baland koʻtardilar.
Mahmudxoʻja Behbudiy mana shu Turkiston jadidchilik harakatining asoschisi, boshlab beruvchisi edi. U 1875 yilning 19 yanvarida Samarqand yaqinidagi Baxshitepa qishlogʻida, ruhoniy oilasida dunyoga kelgan. Otasi Behbudxoʻja Solihxoʻja oʻgʻli turkistonlik, Ahmad Yassaviyning avlodlaridan, ona tomonidan bobosi Niyozxoʻja urganchlik boʻlib, amir Shohmurod zamonida (1785–1800)Samarqandga kelib qolgan. 1894 yilda otasi, imom-xatiblik bilan shugʻullanib kelgan Behbudxoʻja vafot etadi. Yosh Mahmudxoʻja togʻasi qozi Muhammad Siddiq tarbiyasi va qaramogʻida oʻsib voyaga yetadi. Arab sarfu nahvini kichik togʻasi Mulla Odildan oʻrganadi. 18 yoshida qozixonada mirzolik qila boshlaydi. Oʻz ustida qunt bilan ishlab, shariatning yuksak maqomlari – qozi, mufti darajasigacha koʻtariladi. Yosh Mahmudxoʻja dunyoqarashining shakllanishida Rusiya jadidchilik harakatining asoschisi Ismoilbek Gasprinskiyning xizmati katta boʻlgan. U 1892 yilda Turkistondagi maktablarni isloh kilish, “usuli savtiya”ni joriy etish taklifi bilan general gubernator N. O. Rozenbaxga murojaat etadi. Javob olmagach, 1893 yilda oʻzi Toshkentga keldi. Samarqand, Buxoroda boʻldi. Mahalliy xalq bilan gaplashib, dastlabki yangi usul maktablarni ochishga muvaffaq boʻldi. Shohrux Behbudiy oʻz xotiralarida ustozni ixlos va muhabbat bilan shunday tilga oldilar.
Buyuk ma’rifatparvar Mahmudxo’ja Behbudiy tavvaludining 145 yilligiga bag’ishlab o’tkazilgan ijodiy kechada talablarning Mahmudxo’ja Behbudiy ijodiga bo’lgan qiziqishi ortib uning o’lmas davatlari quloq ostida ham jaranglashini takidlashdi
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Samarqand filiali Axborot xizmati